"Pianistka. Clara Schumann i muzyka miłości" - jak nie być tylko córką swojego ojca i żoną swojego męża

Napisana z rozmachem powieść biograficzna na tle wydarzeń i ludzi epoki. XIX-wieczne Niemcy, Francja szarpana politycznymi zmianami, elita kulturalna i śmietanka towarzyska Europy i wreszcie główna bohaterka, Clara Wieck, dziewczyna wybrana przez swojego ojca na realizatorkę jego własnych pragnień. Choć niezaprzeczalnie Friedrich Wieck i jego metody pracy miały swój udział w sukcesach Clary na europejskich salonach, to jednak dziewczyna chciała walczyć o swoją tożsamość jako pianistka. Ciągła rywalizacja, porównywania do innych "cudownych dzieci" i wychowanie w szacunku do pracy i dbałości o sprawy materialne, stworzyły kobietę świadomą swojej wartości, potrafiącą negocjować umowy i walczyć o swoje. Nawet jeśli ta walka skierowana była przeciwko ojcu. 

 

To perspektywa Clary jest w tej książce wysunięta na pierwszy plan, mimo jasnej pokusy, ze względu także na objętość źródeł, by w powieści więcej miejsca poświęcić Robertowi Schumannowi. Na szczęście Beate Rygiert nie uległa i nakreśliła silną osobowość Clary, która o wszystko musiała walczyć swoim uporem. O uznanie ojca, o miłość Roberta, o zgodę na ślub, a wreszcie także o uwolnienie się od zależności. Jej losy potwierdzają tylko, jak szkodliwe konsekwencje dla dziecka może mieć upór rodzica, nawet jeśli młody człowiek nie ma racji.

Nie będzie spojlerem napisanie, że Clara i Robert dopięli swego i wzięli ślub, choć w atmosferze skandalu. Nie jest też tajemnicą, że to nie jest romantyczny happy end tej powieści. Walka z konwenansami epoki zaczęła się na dobre dopiero po ślubie i nie zmieniła jej znajomość podejścia innych kobiet uzdolnionych artystycznie, choćby Fanny Mendelssohn, siostry Feliksa. Clara znała swoją wartość jako pianistka interpretatorka i nie zamierzała zaniechać walki o swoje osiągnięcia. Walki niełatwej o tyle, że kobieta w XIX wieku była postrzegana przez pryzmat mężczyzny z jej otoczenia - ojca, brata, męża - i to jemu miała być podległa. Siła woli i niełatwe decyzje, jakie musiała podjąć, związane na przykład z przewartościowaniem idei obowiązujących w jej czasach, sprzeciw wobec ojca, a później także wobec męża, dały jej szansę bycia zapamiętaną.

Powieść Pianistka skupia się na wyłonieniu na światło dzienne konwenansów epoki i zależności kobiety od mężczyzny, a także na skomplikowanych relacjach córki i apodyktycznego ojca, dla którego żaden kandydat na zięcia nie byłby dobry. Konstrukcja powieści podkreśla także sprzeciw właściwy dla okresu adolescencji tym większy, im silniejszy jest opór opiekuna. Wreszcie - kalkulację zysków i strat, której dokonała bohaterka, żeby się uwolnić mimo niepopularności takiego zachowania.

Bezwarunkowym atutem powieści jest nie tylko obdarzona silnym charakterem kobieta, ale cały arsenał postaci, miejsc i wydarzeń drugiego i trzeciego planu - od Brahmsa, przez Petersburg, po rozwój kolei żelaznych, które wpływają na poczucie kompletności świata przedstawionego powieści Beate Rygiert.

Za książkę dziękuję wydawnictwu Marginesy

 

Beate Rygiert, Pianistka. Clara Schumann i muzyka miłości, tłum. Anna Kierejewska, Warszawa 2022