,,Rozmowy z katem" Kazimierza Moczarskiego - analiza zdeformowanej moralności

Książka jest relacją z rozmów z Jürgenem Stroopem, likwidatorem warszawskiego getta. Niejednokrotnie jest po prostu zapisem słów, które Moczarskiemu, przebywającemu ze Stroopem w jednej celi dziewięć miesięcy, głęboko wryły się w pamięć.

Stroop opowiada o tym, o czym Edelman opowiadał Pauli Sawickiej czy Hannie Krall, tyle że z innej perspektywy. Z perspektywy człowieka, który został wychowany i działał całe życie w imię

nazizmu. Mówi o wszystkich okrucieństwach tonem relacjonującym, bez wyrzutów sumienia, często z dumą. Walki w getcie traktuje jak zadanie, które po wykonaniu skreśli z listy celów. Okropne dla polskiego czytelnika jest to, że Stroop NAPRAWDĘ nie czuje się winny. On NAPRAWDĘ nie traktował osób żydowskiego pochodzenia jak ludzi. I było to dla niego zupełnie naturalne.

Moczarski słucha, nie komentuje, nie oskarża. Jest jeszcze ten trzeci – Gustaw Schielke, także hitlerowiec, ale niższej niż Stroop rangi. Schielke nie brnie w zaparte. Często po prostu milczy, czasem wprost sprzeciwia się Stroopowi. Wstydzi się tego, co wydarzyło się podczas wojny. Jego rola w tej, prawie że biograficznej powieści o Stroopie, opiera się na łagodzeniu obrazu złego Niemca, jest wyrzutem sumienia hitlerowców, a Moczarskiemu potrzebny, by coś dopowiedzieć lub wytłumaczyć, gdy Stroop w uniesieniu ideologicznym porzuca logikę wywodu.

Powieść niewątpliwie pozostawia silne wrażenie. Czytelnik widzi klaustrofobiczną przestrzeń celi, w której przebywa troje zupełnie różnych mężczyzn. Widzi, jak bardzo zniszczony jest umysł totalitarny. Widzi także system, który jednych pozbawiał życia, a innych refleksyjności.

Kazimierz Moczarski, Rozmowy z katem, Znak, 2009