Zwiedziona zapachem przez Süskinda

Powieść Pachnidło tego niemieckiego pisarza sprawia, że nawet czytelnik o słabym węchu zaczyna czuć więcej, niż przed lekturą książki. Niepokój oraz zło, które towarzyszą pojawieniu się głównego bohatera, Jana Baptysty, na kartkach książki, nie znika aż do końca. Pełna zapachów i zbrodni o nietypowym motywie powieść przykuwa odbiorcę wielością wrażeń zmysłowych, jakich trudno szukać w innych powieściach. Nie jest trudno mówić o obrazach, a tym bardziej o literaturze. Jednak werbalizowanie sztuki zapachu, muzyki czy smaku, nie jest oczywiste. Tą nieoczywistością zaskakuje Süskind oraz jego tłumaczka, Małgorzata Łukasiewicz, która stanęła przed nie lada wyzwaniem.

Główny bohater, chłopak, a później młody mężczyzna, garbaty i kulejący, nie budzi w odbiorcy ani sympatii, ani współczucia. Fakt, jest oflaktorycznym, „zapachowym” geniuszem, ale jego życie zmierza ku osiągnięciu celu, u podłoża którego leżą zabójstwa. Coś obrzydliwego tkwi nie tylko w nim, ale w całej smrodliwej rzeczywistości XVIII-wiecznych francuskich miast. Jednak opisy na przykład Paryża od jego zapachowej strony są niezwykłe, przenoszą w inną epokę tak, jak relacje z historycznych balów czy pokazowych straceń.

Jan Baptysta, którego zachowanie, zwłaszcza podczas siedmiu lat życia w górach, bliskie jest zwierzęcemu, ucieka od kary wymierzonej przez sąd. Posiadł taką władzę nad zapachami, że jest w stanie kierować wrażeniami innych ludzi, staje się władcą tłumu. Tym samym osiągnął to, nad czym pracował ponad rok i do czego przygotowywał się całe życie. Stworzył pachnidło zamieniające człowieka w obiekt powszechnego uwielbienia. Gdyby miał ambicje władcy, mógł za pomocą tego pachnidła osiągnąć absolutnie wszystko. Jednak, co narrator podkreśla wielokrotnie, Jan Baptysta nie był postacią wybitną umysłowo, interesowały go tylko zapachy i władza nad ich percepcją. Tym samym, gdy udało mu się skomponować zapach uwielbianego ciała, zrealizował swój życiowy cel i, niedługo po obalonym prawomocnym wyroku sądu, sam oddał się sprawiedliwości. Dla niego życie było już skończone, choć mógł zarobić fortunę, tworząc zapachy dla najbogatszych.

Lektura Pachnidła była dla mnie powrotem do książki, którą poznałam kilka lat temu. Powrotem na pewno udanym. Książka tak nasycona wrażeniami zmysłowymi jest ciekawa poznawczo, zwłaszcza, że nie gra na żadnych sentymentach, co w moich oczach najczęściej podnosi jej walor. Pachnidło zachwyca sposobem, odkrywczą metodą pisarza oraz konstrukcją fabuły, ale nie ucieka się do wzruszenia odbiorcy. Mogłoby to przytłumić te fascynujące węchowe wrażenia, jakie pozostają po lekturze powieści Süskinda.

Patrick Süskind, Pachnidło. Historia pewnego mordercy, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Świat Książki, Warszawa 2006

Opinio-analiza książki bierze udział w wyzwaniu Grunt to okładka - styczeń: w dłoniach